30 Ekim 1918 günü Mondros Ateşkes Anlaşması imzalandıktan 10 gün sonra, Mustafa Kemal Paşa’nın Komuta etmekte olduğu Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı 10 Kasım 1918 günü lağvedilmiş ve kendisi de İstanbul’a çağrılmıştır.
İçlerinde Yunan kruvazörü Averof’un da bulunduğu 55 parçadan oluşan işgal güçlerinin ortak donanması İstanbul boğazına girerken (İstanbul eylemli olarak işgal etmek için) Mustafa Kemal Paşa’da üç gün süren yolculuktan sonra Adana’dan İstanbul’a varmıştı. Bu bir tesadüftür, tarih 13 Kasım 1918’dir.
İttihat ve Terakki’nin önemli kişilerinden olan gazeteci Hüseyin Cahit şunları yazmaktadır:
“Mağlubiyet gerçekleşti. Harbi yapan kabine, hükümet mevkiini terk ediyordu. Zihinlerde ve ruhlarda endişe ve ıstırap vardı. Enver’in (Paşa) sesi hala kulaklarımdadır. Padişaha kabinesinin istifasını götürecek Talat Paşa’ya, ‘Harbiye Nezareti (Bakanlığı) için Mustafa Kemal’i tavsiye et. Harbiye’ye o gelmelidir. Ondan başka orduyu toparlayacak kimse yoktur’”
Mustafa Kemal daha cephede iken İstanbul hükümetinde yer alarak oradan bir şeyler yapmayı planlamıştı.
Ancak İstanbul’da işler Mustafa Kemal’in düşündüğü gibi gitmiştir. Mustafa Kemal Paşaya görev verilmemişti.
Halkın hala padişahtan, İtilaf devletlerinden, Tanrı’dan ya da benzer başka kaynaktan durumun düzeleceğine dair beklentileri vardı.
Mustafa Kemal, 06 Şubat 1919 günü, gazeteci Refi Cevat (Ulunay) ile yapılan mülakatta şöyle diyordu;
“Siz (bugünkü) başıbozukluğa bakmayınız. Boş görünen o saha doludur. Çöl sanılan bu alemde saklı ve kuvvetli hayat vardır. O millettir, o Türk milletidir. Eksik olan şey teşkilattır. Bu teşkilat organize edilirse vatan da, millet de kurtulur.”
Osmanlı devleti bir yandan Paris’te alınan kararlar, öte yandan kuzeyde Kafkaslar, Karadeniz, güneyde Mersin, Adana, Urfa bölgeleri; Trakya’nın fiilen işgal edilmesi ve İstanbul’daki askeri güçlerin her gün artan baskısıyla dört bir yandan sıkıştırılıyordu.
Mayıs 1919 ilk yarısına gelindiğinde özetle, İstanbul işgal edilmiş, Kafkas bölgesi, Urfa, Antep, Adana işgal edilmiş. İtalyanlar Antalya, Kaş, Silifke’yi işgal etmişler, Konya’ya asker çıkarmışlar, İzmir’in işgali için hazırlıklar sürdürülüyordu. Padişah Vahdettin ve hükümet, Anadolu’ya şehzadelerin başkanlığında “öğüt kurulu” gönderiyor, halka “sabretmesini, asayişi korumasını, hükümete itaat etmesini” öğütlüyordu.
15 Mayıs 1919’da, İngilizler, Batı Anadolu’yu işgal etsin diye Yunanlıları Anadolu’nun batısına (İzmir’e) çıkarıyordu. Bir gün sonra da, 16 Mayıs 1919’da, Türk milletini harekete geçirmek için Mustafa Kemal İstanbul’dan hareket ederek 19 Mayıs 1919 günü Samsun’a, Anadolu’nun doğusuna geçiyordu.
Aynı anda iki hasmı Anadolu’nun batısından ve doğusundan aynı anda mücadeleye başlatmak Allah’ın takdiridir. İnanan, düşünen, bir amaç uğruna mücadele eden kazanacaktı. Allah, çok isteyen ve çaba gösterenin yanındadır. Dört yıl sonra anlıyoruz ki, Allah, Mustafa Kemal’i ve onun başına geçtiği Türk milletini sevdi ve onun kazanmasını sağladı.
N O T:
30 Ekim 1919-19 Mayıs 1919 Arası Dönemin Gelişmeleri (Kronolojik).
- 30 Ekim 1918, General Liman von Sanders, Yıldırım Orduları Komutanlığı görevini Mustafa Kemal’e bıraktı.
- 04 Kasım 1918, Fransızlar Trakya’ya girerek Uzunköprü- Sirkeci demiryolu hattını kontrol altına aldılar (2 ay sonra burayı Yunanlılara devrettiler).
- 05 Kasım 1918, Mustafa Kemal, İngilizlerin İskenderun’u işgale yönelmeleri üzerine Harbiye Bakanlığı ile yazışmaya başladı ve birliklerine “İskenderun’un işgaline silahla karşı konulmasını” emretti ve bu durumu Bakanlığa bildirdi.
- 06 Kasım 1918, Harbiye Bakanlığı’nın İngilizlerin isteğine uyma emrine karşılık, Mustafa Kemal Paşa “İngilizlerin aldatıcı önerilerini ve hareketlerini İngilizlerden çok haklı gösterecek ve buna karşılık şirin görünmeye çalışmayı içerecek emirleri uygulamaya yaradılışım elvermediğinden…” görevi bırakmak istediğini belirti.
- 06 Kasım 1918, İngilizler, savaş gemilerini Çanakkale Boğazından hiçbir engelle karşılaşmadan geçirdiler ve İstanbul’a doğru yöneldiler.
- 08 Kasım 1918, İngilizler, petrol bölgesi Musul’u işgal ettiler.
- 10 Kasım 1918, Yıldırım Ordular Grup Komutanlığı dağıtıldı ve Mustafa Kemal Paşa İstanbul’a çağrıldı.
- 13 Kasım 1918, İçlerinde Yunan krovazörü Averof’un da bulunduğu 55 parçadan oluşan “müttefiklerin” işgal güçleri ortak donanma İstanbul boğazına girdi (İstanbul eylemli olarak işgal edildi). Tesadüf aynı saatlerde Mustafa Kemal’de İstanbul’a varmıştı.
- 23 Kasım 1918, İzmir Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu.
- 27 Kasım 1918, İngilizlerin Karadeniz Kuvvetleri Komutanı Milne kalabalık kurmay kuruluyla İstanbul’a geldi ve yerleşti.
- 27 Kasım 1918, Yunan siyasi temsilcisi Aleksandrapolis, yanındaki memurlarla birlikte İstanbul’a gelerek çalışmaya başladı.
- 07 Aralık 1918, Toros Tünelleri müttefikler tarafından işgal edildi.
- 17 Aralık 1918, Fransızlar Adana’yı işgal ettiler ve yerel Ermenilerden bir birlik oluşturdular.
- 17 Aralık 1918, İngilizler Antep’i işgal ettiler.
- 21 Aralık 1918, 10 Ekim 1918 günü açılan Osmanlı Meclisi, padişah tarafından feshedilerek kapatıldı.
- 24 Aralık 1918, Batum İngilizler tarafından işgal edildi.
- Aralık 1918, Kars’ta toplanan yurtseverler, Kars İslam Şurası’nın toplanmasını kararlaştırdılar.
- 02 Ocak 1919, İngiliz Yüksek komiseri Caltholpe, Konya’daki 2.Ordu Komutanı Nihat (Anılmış) paşanın görevden alınmasını istedi, Osmanlı Hükümeti bu isteği aynı gün yerine getirdi.
- 05 Ocak 1919, İngiliz işbirlikçisi Sait Molla, Kürt ileri gelenlerinden Mustafa Paşa ve Bedirhanoğlu Emin Ali Bey İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiseri’ni ziyaret ederek “İngiliz koruması altında özerk bir Kürdistan kurulmasını” istediler.
- 11 Ocak 1919, İngilizler, İstanbul’daki polis ve sağlık kuruluşlarına el koydu.
- 14 Ocak 1919, Yunan askeri birlikleri, Trakya’daki tüm demiryolu istasyonlarına el koydu.
- 14 Ocak 1919, Yunan Başbakanı Venizelos, Barış Konferansının toplanması esnasında Paris’te, 731 bin Rum’un yaşadığı Trakya’nın Yunanistan’a bırakılmasını istedi.
- 15 Ocak 1919, Milne, Haydarpaşa garı, Haydarpaşa’dan Eskişehir’e kadar uzanan demiryolu ve Karadeniz’de Samsun ve Batum limanlarını kontrol altına aldı.
- 17 Ocak 1919, Kars Millî İslam Şûrası toplandı.
- 18 Ocak 1919, Osmanlı Devletinin paylaşılmasını kararlaştırmak üzere Paris Konferansı başladı.
- 30 Ocak 1919, İstanbul’da tutuklamalar başladı. 60 kişilik listeden 27 kişi tutuklanarak Bekir Ağa Bölüğüne gönderildi.
- Ocak 1919 (sonu), Osmanlı Ordusu Kars, Ardahan ve Batum’dan çekildi.
- 01 Şubat 1919, İngiliz ve Fransız ortak silahlı gücü Turgutlu – İzmir – Aydın demiryolu sistemine el koydular.
- 07 Şubat 1919, Suriye ve Kilikya’daki İngiliz İşgal Orduları başkomutanı Mareşal Allenby, İstanbul’a geldi. Bunun üzerine İngilizler ve azınlıklar İstanbul sokaklarında gövde gösterileri yaptılar. Bu arada hükümetten Mustafa Kemal’in Nusaybin’deki 6.Ordu Komutanlığına gönderilmesini istedi.
- 08 Şubat 1919, Fransız Mareşali d’Esperey ikinci kez İstanbul’a geldi. Bu kez gövde gösterisi yaptılar
- 09 Şubat 1919, günü Ordusu kolorduya dönüştürüldü ve Ordu Komutanı Ali İhsan (Sabis) Paşa İstanbul’a çağrıldı.
- 10 Şubat 1919, Adana’da Fransızlar tarafından kışkırtılan Ermeniler, Türklerin işyerlerini ve dükkanlarını yağmaladılar.
- 12 Şubat 1919, Karadeniz Türkleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Trabzon’da Milli Hukuku Muhafaza Cemiyeti kuruldu.
- 19 Şubat 1919, İstanbul’da medrese hocaları (İskilipli Atıf Hoca, Konyalı Hoca Atıf Efendi, Mustafa Sabri ve Saidi Kürdi) tarafından Medrese Hocaları Cemiyeti kuruldu. Daha sonra bu cemiyet, Teali İslam Cemiyeti adını aldı.
- 20 Şubat 1919, Mersin bölgesinde Ermeni çeteleri köyleri basıyordu. Tece Köyünü saran Ermeniler köyü ateşe verdiler.
- 22 Şubat 1919, İngilizler Maraş’ı işgal ettiler.
- 22 Şubat 1919, Ermeniler, Paris’te tezlerini açıkladılar ve Van, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Sivas, Erzurum, Maraş, Cebelibereket (Dörtyol yöresi), Adana ve İskenderun limanlarının kendilerine verilerek buralarda bir Ermeni devletinin kurulmasını istediler.
- 22 Şubat 1919, Batum’da kendilerine güçlük çıkaran Kafkas Ordusu Tümen Komutanı Albay Mürsel (Bakü) İngilizler tarafından tutuklandı.
- 23 Şubat 1919, Karadeniz’de Rumlar toplanarak Rum Karadeniz Pontus Devletini kurmaya karar verdiklerini açıkladılar.
- 02 Mart 1919, Ordusu kolorduya dönüştürüldüğü için İstanbul’a gelen 6. Ordu Komutanı Ali İhsan (Sabis) Paşa, Haydarpaşa Garında İngilizler tarafından tutuklandı.
- 06 Mart 1919, Paris barış konferansında Dörtler Konseyi yapılan incelemeler sonunda, Yunanistan’ın önerisini kabul ederek Trakya’nın Yunanistan’a bırakılmasını uygun buldu.
- 07 Mart 1919, Fransızlar Adana’nın Kozan bölgesini işgal ettiler.
- 8 Mart 1919, Fransızlar Zonguldak’ı işgal etti.
- 09 Mart 1919, İngilizler, asayişin bozulduğunu bahane ederek Samsun’a 200 kişilik bir askeri birlik çıkardılar.
- 09 Mart 1919, İkinci dalga tutuklamalar başladı. Tutuklananlar arasında eski başbakan, eski bakanlar ve diğer ileri gelenler vardı.
- 11 Mart 1919, Daha sonra İzmir’i Yunanlılara teslim edecek olan Kambur İzzet Aydın ve İzmir valiliğine atandı.
- 11 Mart 1919, İngiliz Yüksek Komiser Vekili Amiral Webb, Londra’ya yazdığı raporda; “Yeni hükümet (Damat Ferit Paşa Hükümeti) övünülecek bir çaba ile yeni tutuklamalara başladı. İtaatli bir ata fazla antrenman yaptırıyoruz. Daha fazla adam tutuklarsak, bu hükümet istifa eder. Daha iyisini de bulamayız. Sadrazam her valiye bir İngiliz danışman atamak istiyor. Bizi mahcup ediyorlar. Damat Ferit hükümeti düşünülmesi mümkün olan en İngiliz yanlısı hükümettir.” diyordu.
- 16 Mart 1919, Rumlar, İstanbul’da kiliselerde toplanarak gösteri yaptılar. Kiliselere büyük Yunan bayrakları asıldı, İstanbul’un Yunanistan’a bağlanması için imza kampanyası başlattı.
- 17 Mart 1919, İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin büyük kongresi İzmir’de başladı.
- 19 Mart 1919, “Ben burada iken İzmir’e kimse giremez” diyen Kolordu Komutanı görevden alınıyor ve yerine, İzmir’i ateş etmeden Yunanlılara teslim edecek olan Ali Nadir paşa atandı.
- 19 Mart 1919, Bursa valisi Ebubekir Hazım Bey görevden alındı.
- 24 Mart 1919, Urfa, bir İngiliz askeri birliği tarafından işgal edildi.
- 28 Mart 1919, İtalyanlar, Antalya, Kaş ve Silifke’ye asker çıkararak buraları işgal ettiler.
- 30 Mart 1919, Damat Ferit İngiliz Yüksek Komiserliğini ziyaret ederek, kendisinin padişah tarafından gönderildiğini, padişahın “Osmanlı gücünü tamamen İngiliz Hükümetinin emrine vermek” amacını güttüğünü, padişahın “İngiltere’den başka hiçbir devlete başvurmak istemediğini” belirterek yazılı olarak “manda idaresi” önerisi sunmuştur.
- Mart 1919, Rum çeteler İstanbul’un hemen sınırındaki Şile ve çevresinde saldırılarda bulunuyor ve taşkınlıklarda bulunuyordu.
- Mart-Nisan 1919, Karadeniz bölgesinde Rum çetelerin faaliyetleri ön plana çıkmaya başladı.
- 01 Nisan 1919, İngilizler Merzifon’u işgal etti.
- 08 Nisan 1919, Özel Divan-ı Harp Mahkemesi eski Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey’i Ermeni göç ettirme olayında suçlu bularak idama mahkum etti.
- 09 Mart 1919, Manisa Alaşehir ve Afyon’a Fransız subayları komutasında Senegalli askerler gönderilerek Bandırma-Manisa hattı denetim altına alındı.
- 10 Nisan 1919, Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey idam edildi.
- 12 Nisan 1919, İngilizler Kars’ı işgal etti.
- 14 Nisan 1919, İnebolu’da Rum çetelerine karşı milis kuvveti (Kuvayı Milliye) kuruldu.
- 15 Nisan 1919, Vakit gazetesi başyazarı Ahmet Emin Yalman Kütahya’ya sürgüne gönderildi.
- 16 Nisan 1919, Fransızlar Afyonkarahisar tren istasyonunu işgal ettiler.
- 17 Nisan 1919, İzmir limanında demirli bulunan Yunan Averof zırhlısından 18 kişilik bir Yunan birliği İzmir Kordon boyunda bir gezinti yaptı.
- 21 Nisan 1919, İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Callthope Osmanlı Hükümetine yazılı bir bildirimde bulunarak Kars, Erzurum, Bayburt bölgesinde şuralar toplandığı, asker topladıkları ve ordunun terhis işlemlerinin ağır yürüdüğünü, “eğer siz önlem almazsanız, biz önlem alıp Samsun’a çıkacağız ve bu bölgeyi işgal edeceğiz” diyordu.
- 22 Nisan 1919, İngilizlerin verdikleri notadan bir gün sonra Yarbay Rawlinson, yanında bir grup subay ve 10 kadar İngiliz askeriyle ateşkes koşullarını denetlemek için Erzurum’a gitti.
- 23 Nisan 1919, Başbakan Damat Ferit, Galatasaray Lisesine ziyaret etti. Okulun öğrencilerde yarattığı “Fransız sevgisi” üzerinde durarak övücü bir konuşma yaptı ve padişahın selamını iletti.
- 23 Nisan 1919, Sovyet İzvestia gazetesi, Türk ihtilalinin yakın olduğunu, bu ihtilalin Sovyetleşme hareketini Afrika’ya kadar taşıyacağını, Türk devriminin Sovyet Rusya’ya çok önemli bir dost sunacağını yazdı.
- 24 Nisan 1919, 1500 kişilik bir İtalyan askeri birliği Konya’ya girdi ve yerleşti.
- 29 Nisan 1919, Harbiye Bakanı Şakir Paşa, Mustafa Kemal’i Bakanlığa çağırarak 9.Ordu Müfettişliğine atandığını bildirdi.
- Nisan 1919, Ermeni tehciri nedeniyle bu dönemde 1397 kişi yargılandı ve 62 kişi idam edildi.
- 15 Mayıs 1919, Yunan askeri birlikleri İzmir’de karaya çıkmaya başladılar.
- 16 Mayıs 1919, Mustafa Kemal ve heyeti İstanbul’dan Samsun’a hareket etti.
- 19 Mayıs 1919, Mustafa Kemal ve heyeti Samsun’da karaya çıktı.
