Yarbay Mustafa Kemal’in Komuta Güzergahı
19'uncu Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal, etkili bir sevk ve idare için 25 Nisan 1915 günü 08.00'den 26 Nisan 1915 günü 08.00'e kadar geçen 24 saatlik süre içinde yaklaşık 50 km yol kat etmiştir. Bu mesafenin 15 km'lik bölümü gece, 35 km'lik bölümü ise gündüz saatlerinde kat edilmiştir. Yine bu mesafenin büyük bölümü at sırtında yapılırken kalan kısmı ise yaya olarak alınmıştır.
25 Nisan 1915
Saat 04.00: Düşman, Arıburnu bölgesine birlik çıkarmaya başlar (gün ağarmadan).
Saat 05.00: Arıburnu bölgesinin sorumlusu 9'uncu Tümen 27'nci Alay Komutanı Yarbay Şefik'tir. Yarbay Şefik, büyük kısmı ile Kocadere Köyü civarında bulunan Alay'ını Arıburnu istikametine doğru harekete geçirir.
Saat 08.00: 27'nci Alay, Kocadere güneyi-Kanlısırt kuzeyi genel istikametinde taarruza başlar.
Saat 08.00: Bu saate kadar Bigalı'daki komuta yerinden durumu anlamaya çalışan Ordu İhtiyat Tümen (19'uncu Tümen) Komutanı Yarbay Mustafa Kemal, Ordu Komutanı Liman Paşa'ya ve 3'üncü Kolordu Komutanı Esat Paşa'ya ulaşamayınca harekete geçer ve maiyetine şu emri verir.
Düşmanın Arıburnu bölgesine çıkma girişimi ciddidir.
Süvari Bölüğü, 57'nci Alay ve Dağ Topçu Bataryası, Sıhhiye Müfrezesi, Kocadere batısındaki sırtlara hareket edecektir (Ben bunlara şifahi emir vereceğim).
Tümenin büyük kısmı ordugahında harekete hazır bir halde bulunacaktır.
Ben öncelikle düşmana doğru harekete başlayan müfreze (57'nci Alay) ile bulunacağım.
Saat 08.10: Başlarında Yarbay Mustafa Kemal olmak üzere 57'nci Alay ve diğer unsurlar, Bigalı Köyü'nden, Bigalı Deresi'ni takiben Kocaçimen Tepe'ye (8,5 km) varmak üzere harekete geçer (yaklaşık 1,5 saatlik bir yoldur. 19'uncu Tümenin diğer alayları olan 77'nci Alay Maltepe bölgesinde, 72'nci Alay ise Kilye Körfezi kuzeyinde hareket için Yarbay Mustafa Kemal'den emir beklemektedir.)
Saat 09.15: Yarbay Mustafa Kemal, Gelibolu'daki 3'üncü Kolordu Karargahı'na mevcut durum hakkında bir rapor gönderirr
Saat 09.30: Yarbay Mustafa Kemal ve 57'nci Alay'ın öndeki birlikleri Kocaçimen Tepe'ye vardığı sırada, 9'uncu Tümen Komutanı'ndan 05.30'da gönderilen rapor eline geçer. Buna göre düşman Arıburnu Sırtları'ndan Kabatepe batısındaki sırtlara doğru kuşatmasını genişletmektedir.
Saat 09.45: 57'nci Alay Kocaçimen Tepe'de nefeslenirken, Yarbay Mustafa Kemal durumu görmek için Conkbayırı'na (500 m) gider.
Saat 10.00: 57'nci Alay taarruza başlarken ayrıca sözlü olarak "Ben size taarruzu değil ölmeyi emrediyorum" emrini verir. Mustafa Kemal de taarruzu Conkbayırı'ndan sevk ve idare eder.
Bu esnada gönderdiği emirle 72'nci Alay'ın Maltepe'ye, 77'nci Alay'ın Kocadere Köyü'nün doğusuna yaklaşmasını ister.
Saat 10.24: 3'üncü Kolordu Komutanlığı'na durum raporu gönderir.
Saat 10.40: Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal, kendi Kurmay Başkanı'na, Sıhhıye Bölüğü'nün bütün vasıtalarıyla Kocadere Köyü'nün içinde 'esas sargı yeri' tesis etmesini; sedyeciler ile katırcıların da malzemeleriyle birlikte 57'nci Alay bölgesine gelmelerini emreder. Bilahare 57'nci Alay bölgesine (Yükseksırt) hareket eder (2 km).
Saat 11.00: 9'uncu Tümen'in 27'nci Alayı da 19'uncu Tümen Komutanlığı'nın emrine verilir. Mustafa Kemal bu esnada Yükseksırt'ta 57'nci Alay hattında bulunmaktadır.
Saat 11.50: 3'üncü Kolordu Komutanlığı'na telefonla rapor verir.
Saat 12.00: Yüksersırt'tan tekrar Conkbayırı'na geçer (2 km) ve harekatı Conkbayırı'nda bulunan Topçu Bataryası'nın yanından sevk ve idare eder.
Saat 12.30: Yarbay Mustafa Kemal Conkbayırı'ndan Kocadere'ye (4,5 km) hareket eder. Kocadere Köyü'nün batı yönüne geldiğinde orada 77'nci Alay Komutanı Binbaşı Saip ile karşılaşır ve ona sözlü olarak, düşmanın Kumtepe'ye çıkarma yaptığını, 77'nci Alay ile o yöne hareket etmesini emreder.
Saat 13.00: Kocadere batısından Maltepe'ye geçer (3,5 km). Burada 3'üncü Kolordu Komutanı Esat Paşa ile karşılaşır. Durumu izah eder. "Düşmanın Kumtepe'ye çıkarma yaptığı" bilgisinin doğru olmadığını öğrenir.
Saat 14.00: Tekrar Kocadere Batısına döner (3,5 km). Burada birliğini harekete geçirmeye hazırlanan 77'nci Alay Komutanı'na şu emri verir: "Düşmanın Kumtepe’ye çıktığı hakkındaki haberin doğru olmadığı anlaşılmıştır. Siz alayınızla 27'nci Alay'ın sol kanadını uzatmak suretiyle savaşa katılarak düşmana saldırınız. Ben, 72'nci Alayı sağ kanada götüreceğim ve düşmanın sol kanadına karşı saldırıda başarılı olan 57'nci Alayı destekleyeceğim. Bu emrimi 27'nci Alay Komutanı'na da bildiriniz. Raporunuzu Conkbayırı’na gönderiniz.”
Saat 15.30: Mustafa Kemal, Kocadere'de harekete hazır bekleyen 72'nci Alay'ı, 57'nci Alay'ın sağ tarafına (Conkbayırı’nın batısına) götürür (4,5 km).
Saat 21.30: Hava karardıktan sonra 57'nci Alay'ın ateş hattına gider (2 km) ve orada durumu görerek 57'nci Alay'ın Yükseksırt-Korku Deresi kaynağındaki yamaçlar hattında durmasını ve gerekli tedbirleri almasını emreder.
Saat 23.00: Tekrar Topçu Bataryası'nın yanına (Conkbayırı) döner (2 km).
26 Nisan 1915
Saat 01.00: Yaklaşık olarak iki saat süreyle durumu yerinde görmek üzere 27'nci ve 77'nci Alay bölgesine gider (3,5 km). İleri hatlarda incelemelerde bulunur ancak her iki Alay Komutanı ile de görüşemez.
Saat 04.30: Sabah yaklaştığından Kocadere Köyü'ne döner (8 km). Kocadere’ye vardığında 77'nci Alay 1'inci Tabur Komutanı yanına gelir ve “Efendim! Yüksek huzurunuza çıkmaya utanıyorum. Ne yazık ki bütün Alayımız çil yavrusu gibi dağılarak savaş meydanından kaçmışlardır” der.
Mustafa Kemal: "Şimdi size düşen bu kaçanlara lanet etmek değil, onları tekrar toplayıp savaşa göndermektir. Bunun için derhal tabancanızı çıkarınız ve maiyetinizdeki ve bağlantı içinde olduğunuz subaylara aynı yetkiyi verdiğimi bildiriniz. Kaçanları vurunuz. Şimdi alt kademede bulunan süvarileri dahi bu iş için görevlendireceğim. Ben de bizzat sizin yanınıza geleceğim" der.
Saat 05.00: Kocadere'den ayrılarak önce Kocadere batı hattı sırtlarında toplanmasını emrettiği 77'nci Alay'a uğrar. Ardından 27'nci Alay bölgesine (Kanlısırt-Kırmızısırt) gider (6 km).
Komutanlar, birliklerini en iyi sevk ve idare edebilecekleri yerde bulunurlar. Genel anlamda birliğin orta gerisidir. Ancak Yarbay Mustafa Kemal, harekatın ilk gününün ve ilk saatlerinin getirmiş olduğu belirsizlikleri giderme, yapılması muhtemel hataları en aza indirme ve düşmanı denize dökme gayreti içerisindedir.
Komutan muharebeye manevra unsurlarıyla, ateş desteğiyle ve bizzat kendisinin ast birlikler bölgesinde varlığıyla etkili olur. Bununla birlikte, bir komutanın, komuta ederken kullandığı en etkili yöntem, ast birliklerine yapacağı şahsi temastır.
Bu bağlamda Mustafa Kemal, alaylarının başına geçerek onları yönlendirmiş, bazen topcuya yakın olmuş, bazen alaylarının hücum bölgelerinde bulunmuş ve bazen de alay komutanlarının yanına gitmiştir.
Bu nedenlerle ilk 24 saat içerinde yaklaşık 50 km.yol katetmiştir. Muharebenin bundan sonraki günleri ilk güne nazaran daha az hareketle geçmiştir.
